De Eurocommissarissen Neelie Kroes (VVD) en Viviane Reding (CSV/Luxemburg) hebben bekend gemaakt dat er nieuwe staatssteunregels van kracht worden voor publieke omroepen in Europa. Daarbij hebben de vertegenwoordigers van de Europese Commissie bepaald dat er voortaan ‘ex-ante’ (dus te voren) controle komt op nieuwe diensten die publieke omroepen willen starten en daar moet de marktimpact van deze nieuwe diensten worden afgewogen tegenover de waarde voor de samenleving. Kernpunt is daarbij dat er geen ‘buitensporige effecten op de markt’ optreden die voor het vervullen van de publieke taak ‘niet noodzakelijk’ zijn. De Europese Commissie omschrijft verder dat met betaaltelevisiediensten (denk aan themakanalen tegen betaling of uitzending gemist tegen betaling e.d.) beoordeeld moet worden of deze wel of niet als publieke dienst kan worden aangemerkt, gezien het beinvloeden van het zijn van een ‘universele’ dienst. Zonder ‘buitensporige’ effecten accepteert de Europese Commissie deze overigens wel.
Tot nu toe is een ex-ante controle niet verplicht en is in Nederland dat in de afgelopen jaren niet aan de orde geweest in de heersende wet- en regelgeving. Er moet meer controle komen op overcompensatie van de financiering van publieke omroepen en meer toezicht op de uitvoering van de publieke taken op nationaal niveau. Daarbij moet de publieke taakomschring van publieke omroepen goed omschreven zijn. Verder moet er een striktere boekhoudkundige scheiding komen tussen de publieke en commerciele activiteiten. Ook komt er meer duidelijkheid over betaaldiensten in de publieke taak en meer financiele flexibiliteit voor publieke omroepen.
Voor de nieuwe diensten wordt een marktconsultatie verplicht. Volgens de Europese Commissie mag de beoordeling van nieuwe diensten niet langer plaats vinden door diegene die onafhankelijk staat van benoeming en ontslagprocedures van het management van publieke omroepen. Dit betekent dat minister Plasterk – die thans de wettelijke bevoegdheid heeft nieuwe publieke omroepactiviteiten te beoordelen – dit niet langer zou mogen doen. Volgens de Europese Commissie dient het om een onafhankelijke instantie te zijn die afdoende expertise heeft.
De Europese Commissie stelt dat commerciële taken van publieke omroepen niet met concurrentieverstorende praktijken mag plaats vinden, op basis van hun overheidsfinanciering. Het ‘onder de markt bieden’ van reclametarieven) of niet marktconforme betaaltelevisiediensten, is verboden. Volgens de Europese Commissie dient daarbij wel ‘geval tot geval’ te worden beoordeeld en dat het in eerste instantie aan de nationale ‘autoriteiten’ is om hierop toe te zien.
De Nederlandse regering met CDA, PvdA en ChristenUnie, is fel gekant geweest tegen dit soort regelgeving vanuit de Europese Commissie. Mediaminister Plasterk (PvdA) heeft daarbij met steun van veel andere EU-landen een position paper gemaakt om te voorkomen dat Kroes en Reding met markttoetsregels zou komen. De Europese Commissie is zelfstandig bevoegd dit te doen; de nieuwe regels die binnenkort formeel worden afgekondigd en van kracht worden vervangen de Omroepmededeling uit 2001. Daarna zullen de EU-landen als hun regels niet voldoen aan het gestelde in de Omroepmededeling, deze eraan moeten aanpassen.