COLUMN – De afgelopen maanden hebben het NOS Journaal, EénVandaag, Netwerk, Nova, RTL Nieuws, Radio 1 Journaal, BNR Nieuwsradio, Radio Nederland Wereldomroep, het Algemeen Nederlands Persbureau maar ook talloze kranten en tijdschriften een hype van behoorlijke omvang gecreërd over een film die tot gisteravond niet bestond. Niemand behalve de makers kende de inhoud, maar met de groeide de hoeveelheid aandacht aan de film, als ware het een nationale soap, maar dan in werkelijkheid.

Deze week debateert de Tweede Kamer over de rechten van het kind bij gewapende conflicten, maar ook over het spoor, en huwelijkse regelingen alsmede het ingaan van een nieuwe militaire marine missie in Tsjaad. Veel aandacht krijgen deze voor de maatschappij relevante onderwerpen niet. Net zoals talloze andere onderwerpen die de afgelopen maanden in het parlement zijn besproken. Maar ook andere relevante onderwerpen in Nederland alsmede in Europa kregen geen of nauwelijks aandacht. Wat de Nederlandse volksvertegenwoordiging namens de kiezers bespreekt en besluit in de Tweede Kamer is volgens de daarvoor aangewezen landelijke publieke omroep blijkbaar te ‘oninteressant’ om verslag van te doen, tenzij een nieuw relletje of hype zich daarvoor leent.

De publieke landelijke omroep heeft wettelijk de taak – zoals uit de mediawet blijkt – om niet alleen pluriform en hoogwaardig aanbod te brengen, maar ook om op een evenwichtige wijze een beeld van de samenleving te brengen en bij te dragen aan de pluriformiteit en culturele diversiteit in Nederland. Ook dient de publieke landelijke omroep een beeld te geven op evenwichtige wijze van de onder de bevolking levende interesses en inzichten op maatschappelijk, cultureel en levensbeschouwelijk gebied En juist hier verzaakt de publieke landelijke omroep haar wettelijke taak. De NOS heeft in haar eigen zendtijd de plicht om verslaglegging te doen over parlementaire Nederlandse en Europese aangelegenheden.

Normaal gesproken zou je zeggen dat het verslag doen van feiten een taak zou zijn van media. En niet zozeer het zelf ‘maken’ en creëren van nieuws dat er eigenlijk niet is. En aldus kan je je afvragen of het bijna dagelijks hebben over een tot gisteren niet bestaande, maar slechts aangekondigde film hoort bij de taakopdracht van een publieke omroep en meer in de breedte bij het werk van journalisten. Het maken van reportages met steeds door journalisten opgewekte en gevraagde meningen van tallozen specialisten, politici en toevallige passanten over een niet-bestaande film alsmede het continu melden van zaken die niet plaatsvinden of uitblijven die de media zelf hadden verwacht, is zeer zeker niet het doen van een verslag van feiten die gebeuren, maar het bespelen van sentimenten om maar aan kijkcijfers te komen.

Voorafgaande aan de vertoning van de film Submission deel 1 is door de VPRO in augustus 2004, was er geen soortgelijke maandenlange aandacht waarbij een soort spanningsboog werd opgebouwd die moest eindigen in een steeds verder gaande maatschappelijke verontwaardiging aan de ene kant van het politieke spectrum, alsmede aan de andere kant van het politieke spectrum. Pas toen het feit er was in 2004, is de journalistiek daarop ingegaan.

Vier jaar later, zijn de gezamenlijke nieuws- en actualiteitenrubrieken op zowel commerciële als publieke netten op radio én televisie, erin geslaagd in een soort jacht naar kijkcijfers hype-op-hype te creëeren vanuit de stellingname dat Nederland geregeerd wordt door de Partij voor de Vrijheid die als enige het alleenrecht heeft op het bepalen van de agenda. Dat in werkelijkheid de Nederlandse politieke agenda feitelijk door heel andere wezenlijke discussies wordt ingevuld, is misschien voor NOS Journaal, RTL Nieuws, EénVandaag, Netwerk en Nova een vervelende bijkomstigheid, en pas blijkbaar interessant als er een nieuwe hype in te ontdekken valt. Eenzelfde fenomeen was waarneembaar toen de nog niet uitgezonden en aldus toen nog onbekende reportage van Peter R. de Vries over Joran van der Sloot ruim te voren werd aangekondigd. Die hype kwam tot een einde toen de werkelijkheid en feiten toch net iets weerbarstiger waren dan voor de uitzending door de journaals en actualiteitenrubrieken geschetst werden. De feiten waren er niet op voorhand, maar je moet toch wat in een race om kijkcijfers, moeten hoofdredacteuren en eindredacteuren gedacht hebben.

Net zo gehyped en overdreven veel aandacht is er in een andere hype, nl. de VOORverkiezing van twee kandidaten in een land dat ver afligt van de Nederlandse cultuur, en waarvan de voorverkiezing zelve er voor Nederland in feite weinig toe doet. Zeker als het gegeven is dat pas in november aldaar verkiezingen zijn en Nederlanders niet stemgerechtigd zijn. Oftewel ook hierbij is het creëren van een hype razend interessant bevonden door de nieuws- en actualiteitenrubrieken! Hoeveel aandacht was er eigenlijk voor dichter bij huis staande gehouden verkiezingen als recentelijk in Spanje? Toch een belangrijk Euro en EU-land die toch net even iets relevanter is voor Nederland, zou je denken….

Radio Nederland Wereldomroep, de Nederlandse publieke omroep voor buiten Nederland, maakte zelfs een ‘about’ Fitna film, volgens eigen zeggen over de commotie over een niet-bestaande film in het kader van haar taakopdracht een realistisch beeld over Nederland te schetsen in haar uitzendingen. Meestal slaagt RNW daarin, maar het idee om een dergelijke film in het Engels, Arabisch en Indonesisch te maken volgens eigen zeggen in reactie op ‘de media in het buitenland’ is toch wel een opmerkelijke. Nog los dat die film door de selectie van personen en citaten een wel heel selectief beeld gaf, kan je je afvragen waar RNW mee bezig is geweest. Media creëren een hype in Nederland. Dit wordt beperkt in een bepaald segment van de wereld even opgepikt in beperkte mate en het zou continu spelen in ‘het buitenland’? BBC World, CNN International, France24, Deutsche Welle en anderen waren echt niet dagelijks bezig met het onderwerp dat bovendien zeer zeker geen belangrijk nieuws was, voordat de film uitkwam. En voorzover dat wel het geval was, was het een rechtstreeks gevolg van de Nederlandse overdreven media-aandacht en de regerings-reactie op de media-hype.

Het is wellicht een idee voor RNW om een film te maken over hoe mediahypes de afgelopen jaren hun beslag hebben gekregen in de Nederlandse media en welke effecten dat binnen de maatschappij geeft. Evenals is het interessant om daarbij te betrekken al dan niet naar aanleiding van een studie of de Nederlandse media middels haar nieuws- en actualtieitenrubrieken eigenlijk wel verslag doet van wat er in de samenleving gebeurt, wel op een evenwichtige wijze politiek verslag doet en hoe dit vergeleken met andere landen nu eigenlijk werkt.

Maar ook zonder zo’n film zouden hoofdredacteuren, eindredacteur, directeuren en andere verantwoordelijken voor hetgeen er de afgelopen maanden in nieuws en actualiteitenrubrieken op radio, televisie en kranten te horen, te zien en te lezen is geweest, een discussie kunnen voeren hoe ze nu eigenlijk werken, en of het nu gaat om het creëren van hypes ter meerdere glorie om een jacht op kijkcijfers, of dat het gaat om het verslaan van feitelijke gebeurtenissen.

Media hebben een behoorlijke macht als het gaat om de vorming van de opinies en het informeren van bevolkings(groepen). Door alleen nog uit te gaan van hypes, en de rest tot secundaire kwesties te verklaren, cq. geen aandacht meer aan kwesties te besteden die eigenlijk spelen, kan vervlakking optreden en kunnen onderlinge verhoudingen verharden. Het functioneren van een democratisch politiek systeem komt in het geding als media slechts bezig zijn met creëren van hypes en niet langer op basis van feiten, het weergeven van een evenwichtig beeld alsmede het principe van hoor/wederhoor werken. Juist daarmee zou de media ten opzichte van een democratisch politiek systeem haar controlerende functie invulling behoren te geven. De publieke landelijke omroep heeft – omdat het een wettelijke taakopdracht heeft – het meeste de verantwoordelijkheid hier mee om te durven gaan.

David de Jong

N.B. Dit artikel is een column met een mening; geen journalistiek artikel